اگر مقصود شما از علت نزول سورة قدر، علت اصلی و هدف از نزول آن باشد، باید گفت نزول این سوره مانند هدف از نزول کل قرآن مجید، هدایت انسان‌هاست در نتیجه یکی از اهداف و علت‌های نزول، مهمترین هدف از سوره قدر نیز می‌تواند هدایت انسان‌ها، به سوی تعالی و تکامل باشد.
و اگر منظور شأن نزول یعنی زمینه و بستر نزول این سوره باشد، روایاتی در این زمینه نقل شده است، که به طور خلاصه به آنها اشاره می‌کنیم:
1- در برخی روایات آمده است که پیامبر اکرم فرمود: مردی از بنی اسرائیل هزار ماه لباس جنگ به تن کرده و پیوسته مشغول [یا آماده] جهاد در راه خدا بود، اصحاب و یاران آن حضرت، وقتی این داستان را شنیدند تعجب کرده و آرزو می‌کردند چنان فضیلت و افتخاری نیز برای آنان میسر شود، خداوند متعال سورة قدر را بر آن حضرت فرو فرستاد و به آنها فرمود: عبادت در شب قدر بهتر از عمل هزار ماه است.[1] که خود امتیازی است که خداوند به امت پیامبر اسلام عنایت و تفضل نموده است.
2- در روایت دیگری آمده است، که روزی پیامبر اکرم از چهار نفر از بنی اسرائیل سخن به میان آورد، که هشتاد سال (معادل هزار ماه) عبادت خدا را انجام داده بودند، بدون این‌که لحظه‌ای نافرمانی و عصیان کرده باشند، اصحاب تعجب کرده و آرزو کردند ای کاش آنها هم چنین توفیقی پیدا می‌کردند. آیه فوق نازل شد و پیامبر و اصحاب خوشحال شدند.[2]
3- در روایات مختلفی از طریق شیعه و سنی[3] نقل شده است، که پیامبر اکرم در خواب دید که بعد از خودش بنی امیه از منبر او بالا می‌روند و مردم را از راه راست گمراه می‌کنند، هنگامی که از خواب بیدار شد محزون و ناراحت بود، جبرئیل بر آن حضرت نازل شد، فرمود: یا رسول الله شما را محزون می‌بینم، حضرت خوابش را برای او بیان فرمود، جبرئیل به آن حضرت عرض کرد: سوگند به کسی که تو را به حق به نبوت مبعوث کرد، این چیزی است که از آن اطلاع ندارم، پس به آسمان عروج کرد و طولی نکشید همراه با آیاتی از سورة‌شعراء فرود آمد (افرایت ان متّعناهم سنین % ثم جاءهم ما کانوا یوعدون %ما اغنی عنهم ما کانوا یمتعون، به ما خبر ده اگر (بازهم) سالیانی آنها را از این زندگی بهره‌مند سازیم % سپس عذابی که به آنها وعده داده شده به سراغشان بیاید% این تمتع و بهره‌گیری از دنیا برای آنها سودی نخواهد داشت(شعراء/205-207).) [به وسیلة این آیات پیامبر را تسلی می‌داد] و پس از آن آیات «انا انزلناه فی لیلة القدر...» را نازل کرد و بدین ترتیب خداوند «لیلة القدر» را برای پیامبرش بهتر از هزار ماه حکومت بنی امیه قرار داد.[4]
درمورد ارتباط سوره قدر با حکومت بنی امیه دو دیدگاه وجود دارد:
1- برخی معتقدند این سوره ناظر به مدت حکومت بنی امیه می‌باشد که بی کم و کاست هزار ماه بوده است. مانند مورخ مشهور مسعودی در کتاب «مروج الذهب»[5] و خداوند به وسیلة نزول این سوره به پیامبر تسلی می‌دهد که ای حبیب ما! ملک و سلطنت بنی امیه مسأله مهمی نیست و پایان می‌پذیرد و ما برای تو و پیروان تو به حق تو، شب قدر را قرار دادیم، که اعمال در این شب از هشتاد سال حکومت بنی امیه برتر و بهتر است، و همین شب قدر مؤمنان بزرگوار و ارزنده‌ای در میان امت تو، خواهد ساخت.[6]
2- برخی دیگر از دانشمندان معتقدند: که هزار ماه، نمی‌تواند مطابق با دوران حکومت بنی امیه باشد؛ زیرا دوران حکومت بنی امیه از ربیع الاول سال 41 تا ربیع الاول سال 132 ه ق ذکر کرده‌اند.[7] که هزار و نود و دو ماه می‌شود؛ بنابراین هزار ماه را نمی‌توان تطبیق بر حکومت بنی امیه کرد، مگر این‌که هزار ماه را، عدد واقعی به حساب نیاوریم بیانگر کثرت بدانیم که مقصود از آن یک دوره از عمر باشد.[8]
در هر صورت بنابر شأن نزول سوم، این سوره، تسلّی خاطر پیامبر اکرم و بنابر شأن نزول اول و دوم آیات مفصلی بر امت اسلام می‌باشد و از آن جا که روایات زیادی بر فضیلت شب قدر و عبادت در آن نازل شده است و قرآن مجید نیز آن را شب مبارکی می‌داند، می‌توان نتیجه گرفت که شأن نزول اول و دوم به واقع نزدیک تر است.
پی نوشت ها:
[1]- اسباب النزول، جلال الدین سیوطی، ص433و434، دارالهجره/ الدر المنثور، سیوطی، ج7،ص415، مطبعه الانوار المحمدیه/ تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی، ج27، ص183، دار الکتب الاسلامیه.
[2]- همان.
[3]- همان و تفسیر نور الثقلین، الحویزی، ج5، ص621و622، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان و سند صحیفة سجادیه و...
[4]- فروع کافی، الکلینی، ج4، ص159، دار الاضواع بیروت.
[5]- مروج الذهب، ابوالحسن علی بن حسین مسعودی، ترجمة ابوالقاسم پاینده، ج2، ص238، شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
[6]- تفسیر سوره قدر، حاج شیخ آقا نجفی، ص29و30، انتشارات محتشم.
[7]- الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج2، ص446، و ج3، ص487، دار احیاء التراث العربی
[8]- بر کرانه قدر، سید هدایت الله طالقانی. ص104-122، مرکز نشر راسخون.
درباره وبلاگ
