مفهوم محبّت و جایگاه محبت در تبلیغ

---

علی محمد مظفری و مهدی ایمانی

از مهم ترین وظایف هر مبلغ موفق اسلامی، چشاندن طعم محبت صادقه (محبت خداوند) به مخاطبین و جایگزینی محبت صادقه بر نیازهای کاذب افراد و غرق نمودن آنان در اقیانوس بندگی و صراط مستقیم می باشد.

محبّت عبارت است از احساس میل نسبت به چیزی که برای انسان لذت بخش است.¹ راغب اصفهانی محبت را این گونه تعریف می کند: «الْمَحَبَّةُ: إرادَةُ مَا تَراه أَو تظنّه خیراً، و هی عَلى ثلاثة أوجَه: مَحَبَّة للّذّه، کمحبَّة الرجل المرأة شی ء ینتفع به و محبّة للفضل، کمحبّة أهل العلم بعضهم لبعض لأجل العلم؛² محبت، (به فتح اول و دوم و سوم) در زبان تازی، مصدر میمی است از حبّ و آن اراده یا خواستن چیزی است که آن را خیر و نیکو بیابند و یا چنین گمان کنند و آن بر سه صورت است: محبت لذت، مانند محبت مرد به زن یا بالعکس، محبت نفع، و آن محبت به چیزی است که از آن فایده توان برد و محبت فضل، و آن محبت اهل علم است نسبت به یکدیگربه خاطر علم.»³ حب و دوست داشتن عبارت است از تعلق وجودی و جذب خاص شعوری میان علتی که انسان را به کمال می رساند و معلول تکامل یافته، حال فرق نمی کند که این علت غذایی باشد که انسان می خورد یا مالی باشد که در آن تصرف می کند یا مقام و اعتباری که از آن استفاده می نماید و یا معلم و آموزگاری که از وی دانش می آموزد.»
همچنین فیلسوف بزرگ صدر المتألهین نیز این گونه از محبت تعبیر می کند که: «محبت و آنچه مرادف آن است، عبارت است از ابتهاج به شیء یا از شیء موافق، اعم از آنکه عقلی باشد یا حسی، حقیقی یا باطنی...»؛⁴ و در این مقاله منظور از واژه محبت، محبت حقیقی و کمال نهایی؛ یعنی محبت صادقه به خداوند می باشد که در ادامه به تبیین بیش تر آن می پردازیم.

علامه طباطبایی(ره) نیز در تفسیر آیه 165 سوره بقره «یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللَّهِ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ أَشَدُّ حُبًّا لِّلَّه » چنین می نویسد: «أنّ الحبّ تعلق وجودی و انجذاب خاص بین العل? الممکن? أو ما یشبهها و بین المعلول المستکمل أو ما یشبهه و من هنا کنا نحبّ افعالنا لإستکمالنا بها و نحبّ ما یتعلّق به أفعالنا کغذاءٍ نتغذّی به أو زوج نتمتّع بها أو مال نتصرّف فیه أو جاه نستفید به أو منعم ینعم علینا أو معلّم یعلّمنا؛

جایگاه محبت در تبلیغ
محبت به عنوان یک ابزار تبلیغی، در گسترش اسلام تأثیرگذار بوده و در عرفان اسلامی جایگاه عظیمی دارد. با بررسی سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در بهره گیری از این ابزار در جهت ترویج و تبلیغ اسلام، اهمیت این موضوع به روشنی معلوم می گردد.
از مهم ترین وظایف هر مبلغ موفق اسلامی، چشاندن طعم محبت صادقه (محبت خداوند) به مخاطبین و جایگزینی محبت صادقه بر نیازهای کاذب افراد و غرق نمودن آنان در اقیانوس بندگی و صراط مستقیم می باشد. در قرآن کریم عبارت حب و مشتقات آن حدود 83 مرتبه به کار رفته است و کثرت استفاده خداوند از ابزار محبت، نشان از اهمیت موضوع و قدرت و تأثیرگذاری آن در تمام امور به ویژه تبلیغ و گسترش اسلام دارد.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام در حدیثی محبت خداوند را مانند آتشی دانسته که در اثر شعله آن، انوار و فیوضات الهی بر عاشقان و محبان خداوند عرضه می گردد و می فرماید:«حُبُّ اللَّهِ نَارٌ لَا یَمُرُّ عَلَى شَیْ ءٍ إِلَّا احْتَرَقَ وَ نُورُ اللَّهِ لَا یَطْلُعُ عَلَى شَیْ ءٍ إِلَّا أَضَا»⁵ « محبت به خداوند آتشی است که به چیزی مرور نمی کند مگر آنکه سوخته، شود و نور الهی است که به قلبی اشراف نمی یابد مگر آنکه روشنایی دهد.» و در واقع هنر و خلاقیت یک مبلغّ به میزان برقراری ارتباط و محبت الهی در افراد جامعه می باشد.
علامه محمد تقی مصباح یزدی حفظه الله درباره مراتب محبت در کتاب «خودشناسی برای خودسازی» نوشته اند: «آنچه از احادیث استنتاج می گردد این است که هر کس به فراخور حال و درجه ایمان و معرفتش نسبت به خدا و اولیای الهی، در مرحله ای از محبت آنها قرار دارد. بنابراین، در یک جمع بندی، برای محبّت از نظر شدت و ضعف سه مرتبه می توان قائل شد:
1. مرتبه ضعیف؛ که مقتضی نزدیک شدن به محبوب در وضعیت عادی است، و هیچ فداکاری و از خودگذشتگی در آن وجود ندارد؛
2. مرتبه متوسط؛ که افزون بر نزدیک شدن، مقتضی فداکاری در راه دوست است؛ ولی تا حدی که با منافع شخصی مزاحمت نداشته باشد؛
3. مرتبه شیفتگی و خودباختگی؛ که از هیچ نوع فداکاری در راه محبوب دریغ نمی ورزد و کمال لذت خود را در تبعیت از او در اراده و صفات؛ بلکه در تعلق وجودی، و به تعبیر دیگر در فنای خود در او می داند.»⁶
به تعبیر علامه مصباح یزدی، ایجاد شیفتگی و خودباختگی در عموم افراد جامعه توسط مبلغین اسلامی نه تنها کار دشوار و غیر ممکنی نبوده؛ بلکه با برنامه ریزی، تبلیغ هدفمند و استمرار مبلغ در مراحل قبلی محبت، همچنین با تبیین الطاف و نعمات بیکران الهی (تبشیر و انذار)، معرفت افزایی جامعه نسبت به صفات و زیباییهای خداوند و میزان محبت و بخشش ذات اقدس خدا بر موجودات محقق می گردد. بدیهی است به میزانی که محبت شدیدتر باشد، لذتی که از وصول به محبوب حاصل می گردد، به مراتب بیش تر خواهد بود.
در صورتی که وصول به مقام محبت به زمان و مکان و محدود کننده دیگر مقید نباشد، این خواست فطری انسان به طور کامل ارضا شده و کمبودی برای آن باقی نمی ماند، و در نهایت این محبت، به عشقی هستی سوز تبدیل می گردد که در واقع عشق به خداوند نامیده می شود و یکی از مهم ترین اهداف تبلیغ اسلامی و تربیت دینی در بُعد عاطفی قرار دارد.
متفکر بزرگ اسلامی، علامه شهید مطهری(ره) نیز درباره این مرتبه از محبت که عشق نام دارد، می فرماید: «وقتی محبت به حالتی برسد که زمام فکر و اراده انسان را بگیرد و بر عقل و بر اراده تسلط پیدا کند، این حالت را عشق می نامند. هر عشقی که به مرحله عشق واقعی برسد، به مرحله پرستش می رسد.»⁷ انسان در حال پرستش می خواهد از وجود محدود خویش پرواز کند و به حقیقتی پیوند یابد که در آنجا نقص و کاستی و یا فنا و محدودیت وجود ندارد.⁸

پی نوشت:

1) میزان الحکمة، محمدی ری‌‏شهری، دار الحدیث، قم، 1384ش، ص‏23.
2) مفردات الفاظ قرآن، راغب اصفهانی، الدار الشافیه دمشق، دار القلم، بیروت، 1416‏ق، ص‏105.
3) المیزان فی تفسیر القرآن، علامه طباطبایی، مؤسسه اسماعیلیان، قم، 1371ش، ص‏410 ـ 411.
4) صدر الدین شیرازی، الحکمة المتعالیه فی الاسفار الاربعه، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1981م، ج‏‏2، ص‏161 ـ 162.
5)مصباح الشریعه، ترجمه حسن مصطفوی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفة ایران، تهران، 1360، چاپ اول
6) خودشناسی برای خودسازی، مصباح یزدی، مؤسسه در راه حق، قم، 1370ش، ص‏23 ـ‌ 32.
7) مجموعه آثار، شهید مطهری، انتشارات صدرا، تهران ، 1373ش، ص‏96 ـ 191.
8) همان، ص‏23.