محبت اهل بیت (علیهم السلام) در کتاب و سنت

---

انما ولیکم الله و رسوله والذین امنوا الذین یقیمون الصلاة و یؤتون الزکاة و هم راکعون ⁽¹⁾

در مورد این آیه، در جلد 4 تفسیر نمونه ص 423 چنین آمده است: این آیه با کلمه «انما» که در لغت عرب به معنی انحصار می آید، شروع شده و می گوید: ولی و سرپرست و متصرف در امور شما سه شخص است: خدا و پیامبر و کسانی که ایمان آورده اند و نماز را بر پا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند...، شک نیست که کلمه «ولی » در آیه به معنی دوست و یا ناصر و یاور نیست، زیرا لایت به معنی دوستی و یاری کردن، مخصوص کسانی نیست که نماز می خوانند و در حال رکوع زکات می دهند، بلکه یک حکم عمومی است که همه مسلمانان را در بر می گیرد، همه مسلمین باید یکدیگر را دوست بدارند و یاری کنند، حتی آنهایی که زکات بر آنها واجب نیست و اصولا چیزی ندارند که زکات بدهند، تا چه رسد به اینکه بخواهند در حال رکوع زکاتی بپردازند، آنها هم باید دوست و یارویاور یکدیگر باشند.

از اینجا روشن می شود که منظور از «ولی » در آیه فوق ولایت به معنی سرپرستی و تصرف و رهبری مادی و معنوی است، بخصوص اینکه این ولایت پیامبرصلی الله علیه وآله و اهل بیت علیهم السلام و ولایت خدا در کنار هم قرار گرفته و هر سه با یک جمله ادا شده اند.

و به این ترتیب، این آیه از آیاتی است که به عنوان یک نص قرآنی، دلالت بر ولایت و امامت علی علیه السلام می کند. لذا به دلیل جدا بودن آن از عنوان بحث این مقاله، به شرح و بسط آن نمی پردازیم.

 و من یطع الله و الرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین و حسن اولئک رفیقا; ⁽²⁾کسی که خدا و پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم را اطاعت کند همنشین کسانی خواهد بود که خدا نعمت خود را بر آنها تمام کرده از پیامبران و صدیقان و شهداء و صالحان و آنها رفیق های خوبی هستند.

یکی از صحابه پیامبرصلی الله علیه وآله به نام «ثوبان » که نسبت به حضرت، محبت و علاقه شدیدی داشت، روزی با حال پریشان خدمتش رسید. پیامبرصلی الله علیه وآله از سبب ناراحتی او سؤال نمود. در جواب عرض کرد: زمانی که از شما دور می شوم و شما را نمی بینم، نارحت می شوم. امروز در این فکر فرو رفته بودم که فردای قیامت اگر من اهل بهشت باشم، مسلما در مقام و جایگاه شما نخواهم بود و بنابراین شما را هرگز نخواهم دید و اگر اهل بهشت نباشم که تکلیفم روشن است و بنابراین در هر حال، از درک حضور شما محروم خواهم شد، با این حال چرا افسرده نباشم؟

آیه های فوق نازل شد و به این گونه اشخاص بشارت داد که افراد مطیع پروردگار در بهشت نیز همنشین پیامبران و برگزیدگان خدا خواهند بود، سپس پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمود: به خدا سوگند ایمان مسلمانی کامل نمی شود، مگر اینکه مرا از خود و پدر و مادر و همه بستگان بیشتر دوست بدارد و در برابر گفتار من تسلیم باشد. ⁽³⁾

 قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونی یحببکم الله و یغفر لکم ذنوبکم و الله غفور رحیم; ⁽⁴⁾ بگو اگر خدا را دوست می دارید، از من پیروی کنید تا خدا (هم) شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشد و خدا آمرزنده مهربان است.

این آیه نیز به دلیل آنکه سخن در منشا آغازین محبت اهل بیت علیهم السلام دارد، انتخاب شده است:

کسی که مدعی عشق و علاقه به پروردگار است، نخستین نشانه اش این است که از پیامبر و فرستاده او پیروی کند. بدیهی است اطاعت و محبت اهل بیت از محبت خدا سرچشمه گرفته است و محبت تنها یک علاقه قلبی نیست بلکه باید آثار آن در عمل انسان منعکس باشد.

این یک اصل کلی در منطق اسلام برای همه اعصار و قرون است. آنها که شب و روز دم از عشق پروردگار یا عشق و محبت پیشوایان اسلام و مجاهدان راه خدا و صالحان و نیکان می زنند، اما در عمل، کمترین شباهتی به آنها ندارند، مدعیان دروغینی بیش نیستند.

در معانی الاخبار از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «ما احب الله من عصاه »; کسی که گناه می کند، خدا را دوست نمی دارد. سپس این شعر معروف را قرائت فرمود:

تعصی الاله و انت تظهر حبه

هذا لعمری فی الفعال بدیع

لو کان حبک صادقا لاطعته

ان المحب لمن یحب مطیع ⁽⁵⁾

معصیت پروردگار می کنی، با این حال اظهار محبت به او می نمایی. به جانم سوگند این کار عجیبی است. اگر محبت تو صادقانه بود، اطاعت فرمان او می کردی; زیرا کسی که دیگری را دوست می دارد، از فرمان او پیروی می کند.

محبت اهل بیت علیهم السلام در روایات

1 - احاطه مطلق و عام آل محمد صلوات الله علیهم، به آفرینش

بعد از وفات پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، صد نفر از مسیحیان به سرپرستی جاثلیق نصرانی ⁽⁶⁾ نزد علی علیه السلام آمدند و سؤالاتی را مطرح کردند، از جمله جاثلیق نصرانی پرسید: مرا از وجه خدای تبارک و تعالی با خبر کن.

علی علیه السلام آتشی برافروخت و از او پرسید: وجه این آتش کجاست؟ نصرانی پاسخ داد: همه حدود آتش وجه آن است. علی علیه السلام فرمود: این آتش، که خود آفریده و مصنوع است، وجهش شناخته نمی شود، پس چگونه خدا که آفریننده آتش است و هیچ گونه شناختی به آن ندارد، وجهش شناخته شود؟ آری مشرق و مغرب برای اوست و به هر کجا رو کند، آنجا وجه خداست و بر پروردگار ما هیچ چیز، مخفی و پوشیده نیست. ⁽⁷⁾

روایات بسیاری وجه الله را آل محمدصلی الله علیه وآله وسلم معرفی کرده است که آنان مصداق اتم و اعلای آن به شمار می آیند. امام صادق علیه السلام فرمود: همانا خدا ما را آفرید و خلقت ما را نیکو ساخت و ما را چشم خود در بندگانش و لسان گویا و ست باز خود در خلقش قرار داد. دستی که رافت و رحمت بر بندگانش باز است و وجه خویش که از آن باید وارد شد و در خویش که بر او دلالت و راهنمایی گردد و گنجینه دار خویش در آسمان و زمینش. به وسیله ما، درختان بارور شدند و میوه ها رسیدند و رودخانه ها جریان یافتند و به وسیله ما باران آسمان نازل گردید و گیاهان زمینی روییده شد، با عبادت ما خدا پرستیده شد و اگر ما نبودیم، خدا پرستیده نمی شد.⁽⁸⁾

آری، هیچ گوشه ای از جهان از وجود مقدس آل الله خالی نیست و هر جا سخن خیری به میان می آید، آنان تمام آن هستند; «ان ذکر الخیر کنتم اوله و اصله و فرعه و معدنه و ماویه و منتهاه.» ⁽⁹⁾

البته اگر کسی از موجودات نتواند این مقام را دریابد، به هیچ وجه دلیل بر عدم این مقام و این احاطه نیست و اگر مثلا معانی ظاهر قرآن و بخش های گوناگون آن را به ظاهر بدون وساطت پیامبر و امام علیهم السلام می فهمیم و برای خود، استقلال حس می کنیم، دلیل بر عدم وساطت و دخالت معصوم نیست. این احساس همواره دلیل بر قصور و عدم درک ماست و خود، نوعی غفلت و بی خبری است که دامنگیر ما شده و به سعی خود نتوان برد پی به گوهر مقصود.

2 - صدور مقدرات از آل الله

طبق نصوص قطعی و مسلم، تقدیرات پروردگار متعال، از آستان مقدس آل محمدعلیهم السلام سر می زند و از این بیت مطهر منتشر می شود، چنان که در متن زیارت مطلقه امام حسین علیه السلام می خوانیم: «ارادة الرب فی مقادیر اموره تهبط الیکم و تصدر من بیوتکم ...» ⁽¹⁰⁾ ; اراده پروردگار در اندازه و مقادیر امورش به سوی شما هبوط می کند و از بیوت شما صادر می گردد.

اراده حضرت اقدس پروردگار از مسیر خاندان عصمت و ولایت، همه را اعم از جماد و نبات و حیوان و انسان و جن و ملک فرا می گیرد; چون که آنان وسیله فیض و رحمت پروردگارند: «و انزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم و لعلهم یتفکرون» ⁽¹¹⁾ ; و ما این ذکر (قرآن) را بر تو نازل کردیم تا آنچه به سوی مردم نازل شده است، برای آنها روشن سازی و شاید اندیشه کنند.

این آیه و نظایر آن، صریحا روشنگر واقعیتی است که عقل و فطرت و قلب سلیم آن را قبول می کند.

نکته مهم اینجاست که: اگر بیان آل عصمت در چیزی نباشد، آن چیز نه تنها مشکل و غامض است، بلکه گویا آن چیز به طور کلی وجود ندارد، از این رو، ولایت اهل بیت علیهم السلام محور و قطب قرآن و جمیع کتب آسمانی معرفی شده است.

3 - محبت اهل بیت علیهم السلام اساس اسلام است

آری محبت آل محمد - صلوات الله علیهم - دائر مدار آفرینش و اساس نجات و محور جمیع معارف الهی است که بستگان کمند تو رستگارانند.

به روایت امام صادق علیه السلام، رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود:

«لکل شی ء اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البیت »; ⁽¹²⁾ برای هر چیزی اساس و پایه ای است و اساس اسلام محبت ما اهل بیت است.

علی علیه السلام در توصیف آل محمدصلی الله علیه وآله می فرماید: «هم اساس الدین و عماد الیقین، الیهم یفی ء الغالی و بهم یلحق التالی و لهم خصائص حق الولایة »; ⁽¹³⁾ آل محمد اساس و پایه دین و ستون ایمان و یقین هستند، دورافتادگان از راه حق به آنان رجوع کرده و واماندگان آنان ملحق می شوند و خصائص امامت (علوم و معارف) در آنان جمع و حق ایشان است و بس.

پس از آنکه در جامعه ای ولایت تحقق یافت، زمینه تحقق احکام اسلام نیز فراهم می گردد و تضعیف ولایت به هر اندازه، به تضعیف اصل حاکمیت اسلام منجر می شود.

خاتمه

در پایان به ذکر روایتی می پردازیم که موجب شادابی دل و طراوات جان باشد. حکم بن عتیه می گوید: روزی در حضور امام باقرعلیه السلام بودم و اطاق پر از جمعیت بود. در این هنگام پیرمردی که بر عصای بلندش تکیه کرده بود، آمد و دم در ایستاد و گفت: «السلام علیک یابن رسول الله و رحمة الله و برکاته »، آنگاه ساکت شد.

امام باقرعلیه السلام فرمود: «و علیک السلام و رحمة الله و برکاته ». پیرمرد آنگاه به کسانی که در خانه بودند سلام کرد و خاموش ایستاد. مردم نیز جواب سلام او را دادند. سپس او رو به امام کرد و گفت: یابن رسول الله ! مرا پهلوی خود بنشان ! جانم فدای تو، به خدا قسم من شما را دوست دارم و نیز کسانی را که به شما محبت می ورزند، دوست دارم. به خدا قسم محبتم به شما و محبین شما به خاطر طمع دنیا نیست. به خدا قسم من به دشمن شما بغض و کینه دارم و از آنها بیزارم و به خدا قسم من حلال شما را حلال و حرام شما را حرام می دانم و منتظر امر و فرمان شما هستم، جانم فدای تو آیا برای من امید (نجاتی) داری؟

امام باقرعلیه السلام فرمود: بیا اینجا ! بیا اینجا ! (آمد) تا او را پهلوی خود نشاند. آنگاه فرمود: ای پیرمرد همانا شخصی نزد پدرم، علی بن الحسین علیهما السلام آمد و مثل همین سؤال که تو از من کردی از پدرم پرسید. پدرم به او فرمود: اگر بمیری (نگران مباش زیرا) بر رسول خداصلی الله علیه وآله و بر علی و حسن و حسین و علی بن الحسین وارد می شوی و دلت خنک و چشمت روشن می شود و با فرشتگان کرام الکاتبین، با روح و ریحان از تو استقبال می شود و این هنگامی است که جان تو به اینجا برسد و با دست به گلوی خود اشاره نمود و اگر زنده بمانی، آنچه باعث روشنی چشم تو است ببینی و با ما در بالاترین درجات بهشت خواهی بود پیرمرد گفت: چه فرمودی ای ابوجعفر ! امام علیه السلام همان سخن را برای او تکرار کرد. پیرمرد گفت: الله اکبر ! ابوجعفر ! اگر من بمیرم و جانم به اینجا (گلو) رسد بر رسول خداصلی الله علیه وآله و بر علی و بر حسن و حسین و علی بن الحسین علیهم السلام وارد می شوم و چشمم روشن گردد و دلم خنک شود و با فرشتگان کرام الکاتبیین با روح و ریحان استقبال شوم و اگر زنده بمانم، آنچه باعث روشنی چشم من است، ببینم و با شما در بالاترین درجات بهشت باشم ؟ !

آنگاه پیرمرد شروع کرد به های های گریه کردن تا به زمین افتاد. حضار مجلس، حال آن پیر را که چنین دیدند، گریه و شیون سر دادند. سپس امام باقرعلیه السلام با انگشت خود اشک از گوشه های چشم پیرمرد پاک کرد. پیر سرش را بلند کرد و به امام باقرعلیه السلام گفت: یابن رسول الله ! جانم به فدایت دستت را به من بده.

حضرت دست خود را به او داد. پیر آن را بوسید و بر دیدگان و رخسارش نهاد. آنگاه شکم سینه خود را برهنه کرد و دست حضرت را بر شکم و سینه خود نهاد. آنگاه برخاست و خداحافظی کرد و از منزل خارج شد.

امام باقرعلیه السلام در حالی که با نگاه او را بدرقه می کرد، رو به مردم کرد و فرمود: هر که دوست دارد که به مردی از اهل بهشت نگاه کند به این مرد نگاه کند. ⁽¹⁴⁾

پی نوشت ها:

1. مائده / 55.

2.نساء / 69.

3. تفسیر نمونه، ج 3، ص 459.

4. آل عمران / 31.

5. تفسیر نمونه، ج 2، ص 385.

6. نصرانیها، سرآمد اسقفها را جاثلیق می گویند.

7. توحید صدوق، ص 182، رقم 16.

8. کافی، ج 1، ص 144.

9. زیارت جامعه کبیره.

10. کامل الزیارات، ص 198.

11. نحل / 44.

12. محاسن برقی، ج 1، ص 150، رقم 66.

13. نهج البلاغه، خطبه 1.

14. کافی ج 8، ص 76.