روز عرفه(1)

---

غلام همت آنم که زیر چرخ کبود // زهرچه رنگ تعلق پذیرد آزاد است

روز عرفه یکى از روزهاى برگزیده و باعظمت اسلامى است. این روز گرچه رسماً به عنوان یکى از اعیاد اسلامى اعلام نشده، امّا از روایات و احادیث اهل بیت علیهم السلام و دعاهاى این روز برمى آید که خداوند متعال در روز عرفه براى بندگان خود عنایات ویژه اى منظور کرده است. عرفه، همچنانکه از نامش پیداست، روز آشنایى و عرفان و روز نیایش و آرامشِ عارفان حقیقت جو و سالکان عاشق مى باشد. در این روز دل هاى ناآشنا، با آفریدگار هستى آشنا مى شوند و از بند نفس اماره و وسوسه هاى شیاطین رهایى مى یابند. در روز عرفه انسان باید خود را بشناسد، خداى خود را بشناسد، به هدف آفرینش خویش معرفت پیدا کند، به زندگى گذشته و آینده خود شناخت داشته باشد و در شناسایى دشمن حقیقى انسان یعنى شیطان و وسوسه هاى شیطانى غفلت نکند و بالاخره شناخت انسان هاى والا و اسوه هاى حقیقى که همان پیشوایان معصوم، پیامبر و اهل بیت او هستند، در برنامه هاى این روز قرصار دهد و همین معرفت میانبُرترین راه ایجاد عشق و محبت آن گرامیان در دل هاى آماده و مشتاق مى باشد. با مرورى کوتاه به متون دینى و دعاهاى فراوان که براى روز عرفه وارد شده و احادیث اهل بیت علیهم السلام، مى توان به این حقیقت پى برد.

امام شناسى در روز عرفه

امام صادق علیه السلام با اینکه در محدودیت شدیدى از سوى حاکمان جور زمان به سر مى برد، در روز عرفه در میان جمعیت فراوانى که در سرزمین عرفات گردآمده بودند بلند شد و با صداى رساى خویش مسأله امامت را مطرح کرد و امامان بعد از رسول خداصلى الله علیه وآله را یک به یک به مردم شناساند. عمرو بن ابى المقدام مى گوید: امام صادق صلى الله علیه وآله را در روز عرفه و در موقف عرفات دیدم که با بلندترین صداى خویش خطاب به جمعیت حاضر ندا مى داد: یا اَیها النَّاسُ اِنَّ رَسُولَ اللَّهِ کانَ الْاِمامُ، ثُمَّ کانَ عَلِىُّ بْنُ اَبى طالِبٍ، ثُمَّ الْحَسَنُ، ثُمَّ الْحُسَینُ، ثُمَّ عَلِىُّ بْنُ الْحُسَینِ، ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِىٍّ...؛ اى مردم! رسول خدا امام بود. سپس على بن ابى طالب، سپس حسن، سپس حسین، آنگاه على بن الحسین و سپس محمد بن على امام بودند...

رضى الدین سید بن طاووس بعد از نقل این روایت مى فرماید: ما هم باید با پیروى از آن حضرت در روز عرفه براى شناخت و شناساندن حضرت امام زمان علیه السلام تلاش نماییم و یکى از مهمترین وظایف اهل ایمان در روز عرفه همین مى باشد.
روز رهایى از بند گناهان

خداوند متعال به حضرت موسى علیه السلام فرمود: وَذَکِّرْهُمْ بِاَیامِ اللَّهِ؛ ایام اللَّه را به آنان یادآورى کن. روز عرفه یکى از همین روزهاست. خداوند متعال امتیازهاى ویژه اى در این روز براى بندگان خود در نظر گرفته است و نعمت هاى خود را در روز عرفه به آنان ارزانى داشته و براى مناجات کنندگان در این روز عطایاى بى شمارى معین کرده است.
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس در این روز قبل از رفتن به مراسم دعاى عرفه در زیر آسمان دو رکعت نماز بخواند و در پیشگاه خداوند متعال به تمام گناهان و خطاهاى خود اعتراف نموده و حقیقتاً از درگاه پروردگار پوزش طلبد، خداوند متعال آنچه که به اهل عرفات مقدر نموده، او را نیز عطا مى کند و تمام گناهان وى را مى آمرزد.

پیام جهانى پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله در روز عرفه

پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله در آخرین حج خویش در روز عرفه و در سرزمین عرفات، نماز ظهر و عصر را با حضور صدهزار تن از مسلمانان بجاى آورد. سپس در این روز تاریخى پیام جهانى خود را که داراى نکات بسیار مهم و حیاتى در زندگى اجتماعى، سیاسى و فردى مسلمانان بود به جهان اسلام ابلاغ نموده و آنان را با قوانین و ارزش هاى دین مبین اسلام آشنا کرد. آن حضرت روى شتر خود قرار داشت و یکى از یارانش سخنان او را با صداى رسا تکرار کرده و به افراد دور دست مى رسانید. برخى از فرازهاى این سخنان تاریخى را در ذیل مى آوریم.

پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: اَیها النَّاسُ اِنَّ دِماءَکُمْ وَاَمْوالَکُمْ عَلَیکُمْ حَرامٌ اِلى اَنْ تَلْقُوا رَبَّکُمْ، کَحُرْمَةِ یوْمِکُمْ هذا وَکَحُرْمَةِ شَهْرِکُمْ هذا وَاِنَّکُمْ سَتَلْقُونَ رَبَّکُمْ فَیسْئَلُکُمْ عَنْ اَعْمالِکُمْ؛ اى مردم! جان و مال شما [محترم است و هرگونه تجاوز به آن ها] حرام است و این احترام همانند امروز و این ماه تا روزى که خداوند را ملاقات کنید باید مراعات شود. و شما به زودى با خداى خویش ملاقات مى کنید و او از اعمالتان خواهد پرسید.

همچنین فرمودند: فَمَنْ کانَتْ عِنْدَهُ اَمانَةٌ فَلْیؤَدِّها اِلى مَنِ ائْتَمَنَهُ عَلَیها؛ هر کس امانتى نزد او باشد باید آن را به صاحبش برگرداند.
و نیز فرمودند: وَاِنَّ کُلَّ رِبا مَوْضُوعٌ وَلکِنَّ لَکُمْ رُؤُوسُ اَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَلا تُظْلَمُونَ وَاِنَّ رِبا عَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ مَوْضوعٌ کُلُّهُ؛ [اى مسلمانان!] هر ربایى ممنوع است و فقط اصل سرمایه هاى شما مال شما است. نه ظلم کنید و نه مظلوم واقع شوید و سودى که عباس [قبل از اسلام ] از طلبکاران خود مى گرفت دیگر حق مطالبه ندارد.

آن حضرت در ادامه فرمودند: وَاِنَّ کُلَّ دَمٍ کانَ فِى الْجاهِلِیةِ مَوْضُوعٌ وَ اِنَّ اَوَّلَ دِمائِکُمْ اَضَعُ دَمُ اِبْنِ رَبیعَةِ بْنِ الْحارِثِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ؛ [اى مردم!] تمام خون هایى که در دوران جاهلیت ریخته شده همگى باید فراموش شود [و هیچکس حق ندارد به کینه آن زمان کسى را مورد تعقیب قرار دهد] و من به عنوان اولین قدم خون ابن ربیعه را [از خاندان خودم ] بخشیده و فراموش مى کنم.
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله ادامه دادند: اَیها النَّاسُ! اِنَّ الشَّیطانَ قَدْ یئِسَ مِنْ اَنْ یعْبَدَ بِاَرْضِکُمْ هذِهِ اَبَداً وَلکِنَّهُ اِنْ یطَعْ فیما سِوى ذلِکَ فَقَدْ رَضِىَ بِهِ مِمَّا تَحْقِرُونَ مِنْ اَعْمالِکُمْ فَاحْذَرُوهُ عَلى دینِکُمْ؛ اى مردم! شیطان از اینکه شما او را در این سرزمین پرستش کنید براى همیشه مأیوس گشته است، امّا اگر در امور دیگر پیروى شود به گناهان کوچک در اعمال شما راضى مى شود. پس براى حفظ دینتان از وى بر حذر باشید.

رسول گرامى اسلام در فرازهاى آخر سخنان خود در اجتماع پرشور روز عرفه، تمام قوانین و رسومات ضدانسانى ایام جاهلیت را باطل اعلام نموده و فرمود: اَلا کُلُّ شَىْ ءٍ مِنْ اَمْرِ الْجاهِلیةِ تَحْتَ قَدَمى مَوْضُوعٌ؛ [اى مردم!] بدانید، تمام اعتقادات و رسومات جاهلیت را زیر پاى خود نهاده و باطل اعلام مى کنم.

همگام با امام حسین علیه السلام

یکى از زیباترین نیایش هاى روز عرفه، مناجات امام حسین علیه السلام در این روز شریف و در صحراى عرفات مى باشد. آن بزرگوار با عباراتى شیوا و جملاتى زیبا با آفریدگار هستى راز و نیاز مى کند و عالیترین درجات عرفان را در بیابان عرفات به نمایش مى گذارد و در فرازى از نیایش خود عرضه مى دارد: اِلهى تَرَدُّدى فى الْآثارِ یوجِبُ بُعْدَ الْمَزارِ فَاجْمَعْنى عَلَیکَ بِخِدْمَةٍ تُوصِلُنى اِلَیکَ. کَیفَ یسْتَدَلُّ عَلَیکَ بِما هُوَ فى وُجودِهِ مُفْتَقِرٌ اِلَیکَ؟ اَیکُونُ لِغَیرِکَ مِنَ الظُّهُورِ ما لَیسَ لَکَ حَتّى یکُونَ هُوَ الْمُظْهِرُ لَکَ، مَتى غِبْتَ حَتّى تَحْتاجَ اِلى دَلیلٍ یدُلُّ عَلَیکَ وَمَتى بَعُدْتَ حَتّى تَکُونَ الْآثارُ هِىَ الَّتى تُوصِلُ اِلَیکَ؟ عَمِیتْ عَینٌ لا تَراکَ عَلَیها رَقیباً وَخَسِرَتْ صَفْقَةُ عَبْدٍ لَمْ تَجْعَلْ لَهُ مِنْ حُبِّکَ نَصیباً؛ پروردگارا! تفکر من در آثار [تو] موجب دورى دیدار مى گردد، پس مرا به خدمتى وادار که مرا به تو پیوند دهد. چگونه بر وجود تو استدلال شود به آنچه که در وجودش به تو نیازمند است؟ آیا براى غیر تو ظهورى است که براى تو نیست، تا آن تو را آشکار کند؟! [معبودا!] کى غائب بوده اى که نیازمند دلیلى باشى تا بر تو دلالت کند و کى دور بوده اى تا آثار، [ما را] به تو برساند؟ کور باد چشمى که تو را نبیند و زیانکار باد معامله بنده اى که بهره اى از دوستیت را به او نداده اى.
کى رفته اى ز دل که تمنا کنم تو را // کى گشته اى نهفته که پیدا کنم تو را

با صد هزار جلوه برون آمدى که من // با صد هزار دیده تماشا کنم تو را

آرى با زمزمه چنین کلماتى مى توان تمام هستى را با دیده توحید نگریست و ظهور حق را در پهنه عالم احساس کرد و کام جان را شیرین نمود.

زمزمه مناجات حضرت سید الشهداءعلیه السلام در روز عرفه در صحراى عرفات طنین انداز بود و فضاى عرفانى آن لحظات، هر شنونده اى را ناخواسته به سوى خود جذب مى کرد و آن حضرت همچنان با صداى حزین و دلنشین خود دل هاى تشنه را سیراب مى کرد و از چشمان مبارکش همانند دو مشک، اشک جارى بود و با آهنگ ملکوتى خویش نداى توحید سر مى داد: اَنْتَ الَّذى اَزَلْتَ الْاَغْیارَ عَنْ قُلُوبِ اَحِبَّائِکَ حَتّى لَمْ یحِبُّوا سِواکَ وَلَمْ یلْجَئُوا اِلى غَیرِکَ. اَنْتَ الْمُونِسُ لَهُمْ حَیثُ اَوْحَشَتْهُمُ الْعَوالِمُ وَاَنْتَ الَّذى هَدَیتَهُمْ حَیثُ اسْتَبانَتْ لَهُمُ الْمَعالِمُ. ماذا وَجَدَ مَنْ فَقَدَکَ وَمَا الَّذى فَقَدَ مَنْ وَجَدَکَ؟ لَقَدْ خابَ مَنْ رَضِىَ دُونَکَ بَدَلاً وَلَقَدْ خَسِرَ مَنْ بَغى عَنْکَ مُتَحَوِّلاً؛ [معبودا!] تو همان کسى هستى که دیگران را از دل هاى دوستانت خارج ساختى تا غیر تو را دوست نداشته باشند و به غیر تو پناه نبرند. تو همدم و مونس آنانى هرگاه که جهانیان آنان را به وحشت اندازند و تو هدایتگر آنان هستى هرجا که نشانه هاى توحید برایشان آشکار شد. چه یافت آنکه تو را گم کرد! و آنکه تو را یافت دیگر چه گم شده اى دارد؟ یقیناً آن کسى که غیر تو را به جاى تو برگزید زیانکار است و آنکه از تو روى گرداند در خسران [ابدى ] خواهد بود.